गुजरातने देशाला ‘लोहपुरुष’ दिले, सरदार पटेल हे एकतेचे उदाहरण होते

देशाचे पहिले पंतप्रधान म्हणून सरदार पटेल यांना सर्वांची पसंती होती, पण त्यांनी योग्य वेळी नकार दिला.

देशाच्या स्वातंत्र्य दरम्यान त्याची सर्वाधिक चर्चा झाली देश च्या प्रथम पंतप्रधान कोण असेल. हा तो काळ होता जेव्हा देशातील सर्वात मोठा राजकीय पक्ष काँग्रेस होता. काँग्रेसचा जो अध्यक्ष होईल त्यालाच ही जबाबदारी मिळू शकेल, असे मानले जात होते. सरदार पटेल यांचे नाव प्रबळ दावेदारांमध्ये होते, पण एका क्षणी त्यांनी आपले नाव मागे घेतले आणि जवाहरलाल नेहरू देशाचे पहिले पंतप्रधान झाले. गुजरात सरदार पटेल यांच्या संदर्भात आजची चर्चा.

शेतकरी कुटुंबात जन्म झाला

सरदार वल्लभभाई पटेल यांचा जन्म 31 ऑक्टोबर 1875 रोजी गुजरातमधील खेडा जिल्ह्यातील नडियाद येथे झाला. त्यांचे वडील झवेर भाई पटेल हे शेतकरी होते, आईचे नाव लाडबा देवी होते. सरदार पटेल बॅरिस्टरचे शिक्षण घेण्यासाठी लंडनला गेले आणि अहमदाबादमध्ये कायद्याचा अभ्यास केला. पुढे ते महात्मा गांधींच्या विचारांनी इतके प्रेरित झाले की त्यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत उडी घेतली आणि काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला.

पंतप्रधानांची खुर्ची सोडली होती

सरदार वल्लभभाई पटेल यांना पंतप्रधान करण्याचा विश्वास काँग्रेस पक्षाच्या वरिष्ठ नेत्यांना होता. परिस्थिती अशी होती की जवाहरलाल नेहरूंचे नाव पंतप्रधानपदासाठी सुचविण्यात आले नाही, सरदार पटेल राष्ट्रपती झाले. पंतप्रधानपदासाठी त्यांच्या नावाची घोषणा होण्यापूर्वीच त्यांनी उमेदवारी मागे घेतली आणि नेहरू देशाचे पहिले पंतप्रधान झाले. असे म्हणतात की महात्मा गांधींनी स्वतः सरदार पटेलांना माघार घेण्यास सांगितले होते. नंतर सरकार पटेल यांना उपपंतप्रधान करण्यात आले. उपपंतप्रधान या नात्याने सरदार पटेल यांनी अशी कामगिरी केली की भविष्यात ते लोहपुरुष म्हणून ओळखले जातील. राष्ट्रीय एकात्मतेचे ते उदाहरणही ठरले.

राष्ट्रीय एकात्मतेचे उदाहरण व्हा

सरदार पटेल यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रिय सहभाग घेतला. काही दिवसात ते काँग्रेसचे मोठे नेते बनले, देशाच्या स्वातंत्र्यानंतर त्यांनी पंतप्रधानपदावरून दावा मागे घेतल्यानंतर त्यांना उपपंतप्रधान बनवण्यात आले. त्यांनी पदभार स्वीकारला, त्यावेळी देशातील संस्थानांना जोडण्याचे मोठे आव्हान त्यांच्यासमोर होते. त्यांनी हे आव्हान स्वीकारले आणि राजे आणि नवाबांना भारत सरकारच्या अधिपत्याखाली आणून 562 संस्थानांचे भारत संघात विलीनीकरण केले आणि राष्ट्रीय एकात्मतेचे उदाहरण बनले.